Fiat para; farklı bir deyişle itibari para, ederini fiziksel bir ürün ya da mal yerine onu tedavüle koyan, devletten alan ulusal ve yasal bir paradır. Fiat paranın değerini onu yaratan devletin gücü bu tür paralarda kritik rol oynar. Dünyada birçok ülke ürün almak, servis satın almak veya o ülkeye yatırım yapmak ve tasarruf yapmak için bu parayı kullanır.
Fiat para hükümetler ve onların merkez bankaları tarafından dış satımı ihracatı gerçekleştirilen ve emtia türünden destek görmeyen para birimidir. Gümüş, altın, platin gibi madeni ürünleri veya petrol, doğalgaz gibi enerji kaynakları bu türe örnek verilebilir. Günümüzde kullandığımız kağıt para sistemi fiat paraya bir örnektir. Emtia türü olarak bahsettiğimiz birimler değer sistemi olarak belirli bir ayara veya ağırlığa bağlı olarak değerlendirilir. Fiat para sisteminde ise piyasada banknot nitelikteki kağıt paralar kullanılabilir. Dileyen herkes bu sistemler arasında sabit fiyatlar üzerinden değişimini gerçekleştirebilir. Fiat paranın, emtia sistemine göre bazı üstünlükleri bulunmaktadır.
Fiat paranın miktarı ülkelerin sahip olduğu altın ve gümüş miktarlarına bağlı olmadığı için arzı istenildiği kadar ve çok kolay bir şekilde arttırılabilir. Fiat paranın üretimi için bir masraf yapmak gerekmez hem de taşınması çok kolaydır fakat şüphesiz baskı kolaylıkları nedenleriyle sonsuz miktarda üretiminin arttırılması, ülke içinde enflasyonu körükleyebilir ve ekonomik sorunlar ortaya çıkartabilir. Fiat paranın ortaya çıkış hikayesi ise alternatif bir öneriyle oldu, günün birinde birileri çıkıp altın ve gümüşün taşınması zor olduğu için ve beklediği zaman içerisinde değerini kaybeden bir sistem yerine kağıt para önerilerinde bulundu. Öneri genel olarak topluluklar arasında da kabul görünce fiat paranın ilk örneklerine rastlandı. Fiat para biriminin ya da fiyat para biriminin değerini dikkate almak akıllıca değildir, çünkü aslında onu yapmak için kullanılan kağıt veya malzeme kadar değerlidir.
Fiat parası altın, gümüş vb. sistemlere bağlı olmadığı için hiperenflasyona bağlı olarak çok fazla değersiz hale gelebilir. İlginç bir tarafı ise itibarı para sisteminde olan bir toplum, ilgili değerlerde bulunan inançlarını kaybederse bu paranın hiçbir geçerliliği olmayacaktır. Örnek olarak toplumlar bir para birimine karşı olan inancını yitirse, bu parayı para olarak görmemeye başlar ise geçerliliği olmayacaktır ve yapılacak bir şey yoktur. Fiat parası sadece itibara ve inanca dayalıdır. En son para birimleri, güncel para birimleri dahi fiat para birimine dahildir sadece ödeme amaçlı kullanılır.
Fiat para birimi, işlemleri hızlandırması, taşınması kolay ve en yüksek likiditeye sahip olması nedeniyle çok faydalıdır. Ayrıca taşıma kolaylığı sebebiyle güvenlik riskleri minimuma indirilmiştir. Örnek olarak 1 ton altın değerinde bir para birimi çıktığında 1 ton altın taşıyormuş gibi hareket etmek mümkün olabilir. Çok uç bir örnek olsa da sağladığı en büyük avantajlardandır. Fakat fiat para sistemi her yönüyle avantajlı değil bunun en acı örneklerini yaşanan ekonomik krizlerden görebiliriz. Bu krizler sonrasındaki mali çöküşler fiat para sistemine olan güveni derinden sarstı. Emtiaya bağlı olan para birimleri sınırlı olan arz nedeniyle birçok durumda itibari yani fiat paradan daha istikrarlı olabilir. Uzun vadeli istikrar için ise bu şekil para birimlerinin yaratılması düşünülmektedir. Tam olarak bu değerin kıt bir kaynağa bağlanma ihtiyacı ise kripto para düşüncesinin keşfine sebep olmuştur.
Altın ya da farklı bir kaynağa bağlı olmaksızın itibari para taşıma kolaylığından öteye gidemeyecek fakat ne kadar üretileceği sınırlandırılan kripto paralar günümüz ekonomisinin en temel taşı haline gelebilir.
Kaynak:
